Οι παράμετροι των εξελίξεων μεταξύ Ισραήλ-Παλαιστινίων. Τι δείχνει το εθνο-θρησκευτικό κύμα βίας στην Ανατολική Ιερουσαλήμ

Δημοσιεύθηκε από την ελληνική έκδοση του περιοδικού Foreign Affairs

στις 05.12.2014

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Το κύμα εθνοθρησκευτικής βίας στην Ανατολική Ιερουσαλήμ από τον Ιούλιο του 2014 μέχρι σήμερα, ανέδειξε την αδυναμία τόσο της Παλαιστινιακής Αρχής όσο και της Χαμάς να μετουσιώσουν πολιτικά τα αιτήματα της αραβικής κοινής γνώμης της πόλης. Οι απειλές για μεταβολή του status quo όσον αφορά τα δικαιώματα λατρείας στο "Όρος των Τεμενών" ("Όρος του Ναού") προσέδωσαν έντονο θρησκευτικό χαρακτήρα στο ήδη τεταμένο συγκρουσιακό κλίμα μεταξύ του εβραϊκού και του παλαιστινιακού στοιχείου. Με την πάροδο των μηνών και την ολοένα αυξανόμενη ένταση, το ερώτημα περί έναρξης ή μη μίας τρίτης Ιντιφάντα προσλαμβάνει περισσότερο θεωρητικό παρά πρακτικό περιεχόμενο. Η αδυναμία εξεύρεσης πολιτικής λύσης δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για την υιοθέτηση μέτρων πρόληψης και καταστολής, ενώ, ως αντίβαρο της απουσίας ηγεσίας στην αραβική κοινωνία της Ανατολικής Ιερουσαλήμ, ΗΠΑ και Ισραήλ αποφασίζουν να αναβαθμίσουν τον επί πολλά χρόνια ξεχασμένο ιορδανικό παράγοντα. Τα βίαια επεισόδια των τελευταίων μηνών κατέδειξαν τις βασικές παραμέτρους που επηρεάζουν τις εξελίξεις, η αποτίμηση των οποίων είναι απαραίτητη εν όψει των επικείμενων πρόωρων βουλευτικών εκλογών στο Ισραήλ.

 

χάρτης του κέντρου της πόλης της Ιερουσαλήμ

Επίμονα τίθεται το ερώτημα εάν και κατά πόσον το κύμα βίαιων συγκρούσεων μεταξύ των ισραηλινών δυνάμεων ασφαλείας των νεαρών παλαιστινίων διαδηλωτών στην Ανατολική Ιερουσαλήμ από τις αρχές του Ιουλίου 2014 έως και σήμερα αποτελεί τον προάγγελο ή ακόμα και την απαρχή μίας τρίτης Ιντιφάντα. Αντιφατικές είναι οι εκτιμήσεις από τα διεθνή ΜΜΕ αλλά και από έγκυρες ισραηλινές και παλαιστινιακές πηγές, οι οποίες προσπαθούν να αποκρυσταλλώσουν τις εικόνες που εκτυλίχθηκαν τους περασμένους μήνες στους δρόμους της Ιερουσαλήμ και που εύλογα παραπέμπουν στις ταραγμένες περιόδους του τέλους της δεκαετίας του '80 και τις αρχές της δεκαετίας του 2000.

Η απρόσμενα αθόρυβη παρέλευση της φετινής 11^ης Νοεμβρίου -ημερομηνία κατά την οποία συμπληρώθηκαν δέκα χρόνια από τον θάνατο του ιστορικού ηγέτη των Παλαιστινίων, Γιάσερ Αραφάτ- φώτισε ιδιαίτερες πτυχές της σημερινής παλαιστινιακής πολιτικής πραγματικότητας. Λαμβάνοντας υπ' όψιν τα γεγονότα που μεσολάβησαν από τον περασμένο Ιούλιο, συγκρίνοντάς τα με τα κύρια χαρακτηριστικά αλλά και τα αποτελέσματα της πρώτης Ιντιφάντα του 1987 και της δεύτερης του 2000 - η απάντηση στο ερώτημα περί της απαρχής η μη μίας τρίτης παλαιστινιακής εξέγερσης, γίνεται ολοένα και πιο σαφής.

Ομοιότητες και διαφορές μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης Ιντιφάντα

(1987, 2000)

Αποτιμώντας περιληπτικά την οργανωτική δομή, τα αιτήματα και τα πολιτικά αποτελέσματα της πρώτης και της δεύτερης Ιντιφάντα, μπορούμε πλέον με βεβαιότητα να καταλήξουμε στα εξής βασικά συμπεράσματα ως προς τα σημεία σύγκλησης και απόληξής τους :

1. Η οργάνωση βομβιστικών επιθέσεων και η μετεξέλιξη των αρχικά αυθόρμητων και πάνδημων διαδηλώσεων στη Δυτική Όχθη και στη Λωρίδα της Γάζας, αποτελούσαν το αποτέλεσμα μιας καλά δομημένης επιχειρησιακής προεργασίας. Η επιλογή των στόχων, η εκπαίδευση των δραστών και ο γενικότερος συντονισμός στα πλαίσια των μικρών τοπικών κοινωνιών – όλα αυτά προϋπέθεταν μεθοδικότητα, πυρήνες, στρατολόγηση, εκπαίδευση και τεχνικά μέσα.

2. Τόσο στην πρώτη όσο και στη δεύτερη Ιντιφάντα, υπήρχε σαφές ιδεολογικό υπόβαθρο ως προς τους γενικότερους στόχους των κινητοποιήσεων, όσο και ως προς την επιλογή των στόχων και του χρόνου πραγματοποίησης μίας βομβιστικής επίθεσης ή διαδήλωσης. Κατά την πρώτη Ιντιφάντα είχε δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στο εθνικοαπελευθερωτικό υπόβαθρο των κινητοποιήσεων - με τη θρησκευτικό/μουσουλμανικό περιεχόμενο να προβάλλεται έντονα μεν, αλλά σε δεύτερο επίπεδο. Η δεύτερη Ιντιφάντα, γνωστή και ως "Ιντιφάντα του Αλ-Άκσα", πέραν του εθνικοαπαλευθερωτικού της χαρακτήρα, είχε αποκτήσει υπερχειλή θρησκευτική χροιά, καθότι τα γεγονότα που την πυροδότησαν σχετίζονταν με το status quo που ισχύει επί των μουσουλμανικών Ιερών Προσκυνημάτων στην Παλιά Πόλη της Ιερουσαλήμ έναντι των αντίστοιχων εβραϊκών αιτημάτων λατρείας επί του Όρους των Τεμενών (ή, κατά την εβραϊκή ορολογία, επί του "Όρους του Ναού").

3. Η παλαιστινιακή κοινωνία στα μεγάλα αστικά κέντρα και στα χωριά της Δυτικής Όχθης και στη Λωρίδα της Γάζας, ανεξάρτητα από την κατά τόπους ταξική, οικονομική και ηλικιακή της διαστρωμάτωση, επέδειξε ενότητα ιδεολογική και επιχειρησιακή τόσο κατά την πρώτη όσο και κατά τη δεύτερη Ιντιφάντα. Ακόμα και σε περιοχές, τις οποίες η ισραηλινή κρατική μηχανή ήλεγχε αποτελεσματικότερα, όπως π.χ. την Ιερουσαλήμ, ήταν σαφής η ιδεολογική συστράτευση του αραβικού στοιχείου και την εκδήλωνε με όσα μέσα είχε στη διάθεσή του. Έτι περαιτέρω, ενεργός ήταν η συμμετοχή των αραβικής καταγωγής ισραηλινών πολιτών κατά τη δεύτερη Ιντιφάντα του 2000, γεγονός το οποίο δηλητηρίασε τη συλλογική μνήμη Εβραίων και Αράβων υπηκόων του ισραηλινού κράτους και ιδιαίτερα τις νέες γενιές που βίωσαν το κλίμα εθνοθρηκευτικής πόλωσης που διαφάνηκε έντονα τότε – και που έκτοτε δεν ξεχάστηκε.   

4. Τόσο η πρώτη Ιντιφάντα του 1987 όσο και η δεύτερη του 2000 επέφεραν σημαντικές πολιτικές ανακατατάξεις, οι οποίες αναμφισβήτητα προσέδωσαν μια νέα και αποφασιστική τροπή στην αραβοϊσραηλινή διένεξη. Συγκεκριμένα, με τη λήξη της πρώτης (περισσότερο "εθνικής") Ιντιφάντα, είχαν αποκρυσταλλωθεί οι διεθνείς και περιφερειακές συνθήκες που επέτρεψαν τη σύγκληση της Διάσκεψης της Μαδρίτης το 1991, τη διεθνή νομιμοποίηση της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης ως νόμιμη εκπρόσωπο του Παλαιστινιακού λαού ως προς την διεθνή κοινότητα όσο και ως προς το Ισραήλ, την υπογραφή των Συμφωνιών του Όσλο και του Οδικού Χάρτη για την αραβοϊσραηλινή ειρήνη επί τη βάσει της αρχής "δύο έθνη-δύο κράτη", και τέλος, τη σύσταση της Παλαιστινιακής Αρχής με έδρα της τη Ραμάλα. Αντίστοιχα, με τη λήξη της δεύτερης (περισσότερο "θρησκευτικής") Ιντιφάντα, που σημαδεύτηκε από τον θάνατο του Γιασέρ Αραφάτ στις 11.11.2004, διαφάνηκαν τα πρώτα βήματα του παλαιστινιακού κοινοβουλευτικού βίου και μοιραίως τέθηκαν παραταξιακές ενδοπαλαιστινιακές διαχωριστικές γραμμές. Με αφετηρία το θρησκευτικό υπόβαθρο της δεύτερης Ιντιφάντα, ήταν καθ' όλα αναμενόμενο να ενισχυθεί το θρησκευτικό κίνημα της Χαμάς. Η εκλογική αναμέτρηση του 2006 σε συνδυασμό με την μη εμπέδωση από την κοινή γνώμη των κοινοβουλευτικών θεσμών είχαν ως αποτέλεσμα τη βίαιη πολιτική και κοινωνική διάσπαση του παλαιστινιακού στοιχείου, με τη Γάζα να ελέγχεται από την ισλαμιστική απομονωτική  Χαμάς αφ΄ενός και αφ' ετέρου τη διεθνώς αναγνωρισμένη Παλαιστινιακή Αρχή να διοικείται από την παράταξη της Φατάχ, που σαφώς υιοθέτησε εκκοσμικευμένες κοινωνικές και διοικητικές δομές.

5. Πέραν των ανωτέρω, ο κυριότερος παράγοντας που καθόρισε σε καταλυτικό βαθμό την ίδια την ύπαρξη και των δύο παλαιστινιακών εξεγέρσεων ήταν η καθαυτή ύπαρξη ενός ηγέτη. Ο ηγέτης αυτός - τόσο κατά την πρώτη, όσο και κατά τη δεύτερη Ιντιφάντα - δεν ήταν άλλος από τον Γιασέρ Αραφάτ, μία προσωπικότητα που κατείχε τα ηνία της παλαιστινιακής ηγεσίας τόσο σε επιχειρησιακό όσο και σε πολιτικό επίπεδο καθ' όλη τη διάρκεια της αραβοϊσραηλινής διαμάχης, από τις αρχές της δεκαετίας του '50 έως και τον θάνατό του, το 2004. Χωρίς τη δική του παρουσία, θα ήταν πραγματικά δύσκολο έως αδύνατο ο σημερινός ερευνητής να φανταστεί ποια θα ήταν η έκβαση των γεγονότων στο Παλαιστινιακό ζήτημα, ποια μορφή θα είχαν προσλάβει τα κατά καιρούς παλαιστινιακά αιτήματα, με ποιους τρόπους θα εκδηλώνονταν και με ποιόν τρόπο θα αντιμετωπίζονταν από το ισραηλινό κράτος, από τις ξένες δυνάμεις αλλά – το σπουδαιότερο- από την αραβική και τη διεθνή κοινή γνώμη.

Το κύμα εθνοθρησκευτικής βίας στην Ανατολική Ιερουσαλήμ του 2014

Η δολοφονία των τριών εβραίων νεαρών μαθητών θεολογικής σχολής από δύο παλαιστινίους κατοίκους της Χεβρώνας αποδείχθηκε μοιραία για τα γεγονότα που σημάδεψαν τις εξελίξεις στις σχέσεις Ισραήλ και Παλαιστινίων στην Ιερουσαλήμ, από τον Ιούλιο του 2014 και εντεύθεν. Με την εθνοτική ένταση ανάμεσα στο εβραϊκό και αραβικό στοιχείο της Ιερουσαλήμ να αυξάνεται επικίνδυνα μετά την είδηση της απαγωγής, του τρόπου εκτέλεσης και του εντοπισμού των τριών θυμάτων, τα αντίποινα από εβραϊκής πλευράς δεν άργησαν να εκδηλωθούν.

Ο 16χρονος Μωχάμαντ Αμπού-Χντερ, κάτοικος της αραβικής συνοικίας Σουαφάτ στον ανατολικό τομέα της πόλης δολοφονήθηκε από εβραίους νεαρής ηλικίας και η είδηση του απανθρακωμένου πτώματός του πυροδότησε την έναρξη συνεχών και καθημερινών συγκρούσεων μεταξύ αράβων νεαρών διαδηλωτών και ισραηλινών δυνάμεων ασφαλείας, τη νύχτα της 2^ας  Ιουλίου 2014. Το ίδιο βράδυ οι αραβικές συνοικίες Σουαφάτ, Μπετ Χανίνα, Ατ-Τουρ, Τζάμπ-ελ-Μουκάμπερ και Σιλουάν συνταράσσονταν από μαζικές διαδηλώσεις κάθε βράδυ, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη δολοφονία Αμπού-Χντερ. Οι διαδηλώσεις είχαν αρχίσει ακριβώς μία εβδομάδα πριν από την έναρξη της ένοπλης σύρραξης Ισραήλ-Χαμάς (7.7.2014) και συνεχίστηκαν και τις επόμενες οκτώ εβδομάδες, κατά τη διάρκεια των οποίων αφ'ενός ο ισραηλινός στρατός πραγματοποιούσε αεροπορικές και χερσαίες επιχειρήσεις στη Γάζα και αφ'ετέρου η Χαμάς εκτόξευε ρουκέτες σε αστικά κέντρα καθ' όλη την ισραηλινή επικράτεια, συμπεριλαμβανομένης και της ευρείας περιοχής της Ιερουσαλήμ. Μετά τη λήξη της ένοπλης σύρραξης Ισραήλ-Χαμάς, οι διαδηλώσεις στην Ανατολική Ιερουσαλήμ κατά των ισραηλινών δυνάμεων ασφαλείας συνεχίζονταν με αμείωτη ένταση. Οι διαδηλώσεις που πραγματοποιούνταν κατά κύριο λόγο στις βραδινές ώρες και αποκλειστικά στις αραβικές γειτονιές, έδωσαν τη θέση τους σε επιθέσεις κατά τις οποίες τραυματίσθηκαν θανάσιμα ισραηλινοί πολίτες σε συγκοινωνιακές αρτηρίες που βρίσκονταν στον δυτικό-εβραϊκό τομέα της πόλης.

Το κλίμα έντασης αυξήθηκε ακόμα περισσότερο όταν εβραίοι έποικοι εγκαταστάθηκαν σε πολυκατοικίες που βρίσκονταν στην καρδιά της αραβικής συνοικίας Σιλουάν ενώ παράλληλα ακτιβιστές της ισραηλινής θρησκευτικής δεξιάς με την πολιτική στήριξη του Υπουργού Οικονομίας της παρούσας κυβέρνησης συνασπισμού Ναφτάλι Μπένετ, στελεχών του κόμματός του "Εβραϊκή Εστία" αλλά και βουλευτών της δεξιάς πτέρυγας του κόμματος της κυβερνώσας πλειοψηφίας Λικούντ, έθεσαν ως πρώτο θέμα της πολιτικής τους ατζέντας την αλλαγή του status quo στο "Όρος των Τεμενών" ή "Όρος του Ναού" προκειμένου να επιτραπεί σε Εβραίους πιστούς να προσεύχονται πλησίον του τζαμιού Αλ-Ακσά και του Τεμένους του Ομάρ – δικαίωμα το οποίο αποδίδεται αποκλειστικά σε μουσουλμάνους. Η απόπειρα δολοφονίας δεξιού εβραίου θρησκευόμενου ακτιβιστή, που ηγείται εδώ και χρόνια πολιτικής εκστρατείας υπέρ της μεταβολής του εθιμικού status quo στην Παλιά Πόλη της Ιερουσαλήμ και της απόκτησης περισσοτέρων δικαιωμάτων λατρείας των Εβραίων στην περιοχή, ενίσχυσε το θρησκευτικό χαρακτήρα του κύματος εθνοτικής βίας που ήδη συντάρασσε την πόλη.

Από την έναρξη των εθνοτικών βίαιων συγκρούσεων μεταξύ αράβων νεαρών της Ανατολικής Ιερουσαλήμ και των ισραηλινών δυνάμεων ασφαλείας, παρατηρούνται τα εξής :

1. Οι συγκρούσεις στην πόλη άρχισαν με αφορμή τη δολοφονία Αμπού-Χντερ, με αποτέλεσμα το κοινωνικό προφίλ του θύματος να έχει καθορίσει εν πολλοίς και το προφίλ του μέσου άραβα νεαρού διαδηλωτή και δράστη ενόπλων επιθέσεων. Λαμβάνοντας υπ' όψιν τις περιοχές στις οποίες παρατηρείται ο κύριος όγκος των συγκρούσεων, η ηλικία του μέσου άραβα μουσουλμάνου διαδηλωτή δεν υπερβαίνει τα 25 έτη, τηρεί μία ισορροπημένη στάση έναντι της μουσουλμανικής θρησκείας, έχει ικανοποιητικό εκπαιδευτικό υπόβαθρο και προέρχεται τόσο από τις υποβαθμισμένες συνοικίες της νότιας και ανατολικής Ιερουσαλήμ όσο και από τις περισσότερο ανεπτυγμένες οικονομικά αστικές συνοικίες του βορειοανατολικού αραβικού τομέα της πόλης. Το κοινωνικό υπόβαθρο του μέσου διαδηλωτή χαρακτηρίζει το επίπεδο του μέσου νεαρού άγαμου άραβα μουσουλμάνου αστού της Ιερουσαλήμ – που διαφέρει κατά πολύ από τον ίδιας ηλικίας παλαιστινιακό πληθυσμό στις υπόλοιπες πόλεις της Δυτικής Όχθης και της Γάζας, ως επίσης και από τον μέσο άραβα ισραηλινό υπήκοο του Ισραήλ, που είναι περισσότερο ενταγμένος στην σύγχρονη ισραηλινή κοινωνία.

2. Τόσο μετά τη δολοφονία Αμπού-Χντερ (2-7.7.2014) όσο και κατά τη διάρκεια της σύρραξης Ισραήλ-Χαμάς (7.7.2014-26.8.2014), ο χαρακτήρας των επεισοδίων στην Ιερουσαλήμ είχε εθνοτικό περιεχόμενο. Στη συνέχεια, όταν ετέθη έντονα το ζήτημα μεταβολής του status quo στο Όρος των Τεμενών εκ μέρους της ισραηλινής θρησκευτικής δεξιάς, τότε οι συγκρούσεις έλαβαν επιπλέον θρησκευτική χροιά, παρακινώντας άτομα μεγαλύτερης ηλικίας και έγγαμα –και άρα κοινωνικώς καταξιωμένα, κατά τα αραβικά ειωθότα- να προβούν σε ένοπλες επιθέσεις κατά ισραηλινών πολιτών στον εβραϊκό τομέα της πόλης, προς τον οποίον έχουν ελεύθερη πρόσβαση.

3. Παρά τη μεγάλη χρονική διάρκεια και συνεχή ένταση των επεισοδίων, δεν παρατηρήθηκε συγκεκριμένος οργανωτικός μηχανισμός, δυνάμει του οποίου επιλέγονται συγκεκριμένοι στόχοι, κινητοποιούνται πυρήνες εκπαιδευτών ή στρατεύονται μαχητές πόλεων. Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουν δοθεί στη δημοσιότητα, οι επιθέσεις με ΙΧ αυτοκίνητα, με μαχαίρια ή πέτρες κατά ισραηλινών πολιτών δεν πραγματοποιούνταν σύμφωνα με κάποιο συγκεκριμένο σχέδιο δράσης. Έτι περαιτέρω, η πλειοψηφία των δραστών ήταν περισσότερο συμπαθούντες παρά οργανωμένα μέλη ένοπλων ομάδων ή παρατάξεων – γεγονός το οποίο καθιστά ακόμα δυσκολότερη τη σκιαγράφηση του προφίλ ενός πιθανού δράστη.

4. Με την αύξηση του θρησκευτικού χαρακτήρα των διαμαρτυριών, εντάθηκαν και οι δηλώσεις για την προάσπιση του ισχύοντος θρησκευτικού status quo τόσο εκ μέρους της Παλαιστινιακής Αρχής δια στόματος του Προέδρου Μαχμούντ Αμπάς, όσο και εκ μέρους της στρατιωτικής πτέρυγας της Χαμάς. Παρ' όλα αυτά, και παρά τις ανακοινώσεις της Χαμάς ή του Λαϊκού Μετώπου για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PFLP) ότι οι δράστες επιθέσεων ανήκουν στους κόλπους τους, οι βίαιες αναμετρήσεις των αράβων νεαρών της πόλης πόρρω απέχουν από το να προσλάβουν παραταξιακό πρόσημο. Σε αντίθετη περίπτωση, η επικρατούσα παράταξη  θα είχε ήδη διακηρύξει την έναρξη της τρίτης Ιντιφάντα, δεδομένου ότι έχουν ήδη παρέλθει πέντε μήνες ταραχών. Η πραγματικότητα όμως αποδεικνύει ότι, παρά τη μεγάλη διάρκεια, συχνότητα και ένταση των επεισοδίων, δεν έχει ακόμα αναδειχθεί συγκεκριμένος ιδεολογικός φορέας, ηγέτης ή πολιτικός εκφραστής συλλογικών αιτημάτων, που θα μπορούσε να παρακινήσει το παλαιστινιακό στοιχείο στην Ιερουσαλήμ, στη Δυτική Όχθη, στη Γάζα και εντός της ισραηλινής επικράτειας σε μία εκτεταμένη εθνική κινητοποίηση.

Επομένως, ο όρος "Ιντιφάντα" υπό την έννοια που έγινε γνωστός κατά τις προηγούμενες δεκαετίες, θα πρέπει να θεωρηθεί παρωχημένος ως προς τη συγκεκριμένη ιδιόμορφη κατάσταση εθνοθρησκευτικής βίας του αραβικού στοιχείου της Ιερουσαλήμ έναντι του εβραϊκού.

Το συμπέρασμα αυτό δεν ανάγεται σε συγκεκριμένη ιδεολογικοπολιτική επιλογή, ούτε εκπορεύεται από διάθεση υποτίμησης της σημασίας των επεισοδίων βίας που συνεχίζονται με αμείωτη ένταση. Η έλλειψη οργανωτικής δομής, η απουσία σταθερά εκπεφρασμένης ιδεολογικής γραμμής και η απουσία συγκεκριμένων πολιτικών στόχων – όλα αυτά τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των αραβικών κινητοποιήσεων στη σημερινή Ανατολική Ιερουσαλήμ δεν συγκλίνουν στην έννοια της Ιντιφάντα που είχε γνωρίσει η τότε επικαιρότητα.

 

Το σημερινό παλαιστινιακό πολιτικό γίγνεσθαι και το κύμα εθνοθρησκευτικής βίας στην Ιερουσαλήμ

Φαίνεται πως κατά την παρούσα παλαιστινιακή πολιτική πραγματικότητα, ούτε ο Πρόεδρος Μαχμούντ Αμπάς ούτε οι αξιωματούχοι του πολιτικού ή του στρατιωτικού σκέλους της Χαμάς δεν είναι σε θέση να ισχυρισθούν πως ελέγχουν ή ηγούνται του κύματος βίας των τελευταίων μηνών. Συγκεκριμένα :

           

Όσον αφορά το πολύ περιορισμένο εύρος πολιτικών ελιγμών της Παλαιστινιακής Αρχής και του Προέδρου Μαχμούντ Αμπάς κατά την παρούσα συγκυρία, είναι χρήσιμο να επισημανθούν τα εξής :  

1. Η Παλαιστινιακή Αρχή, λόγω της μετριοπαθούς στάσης που επιδεικνύει από τη σύστασή της έως και σήμερα, δεν κατάφερε να εμπεδώσει στην παλαιστινιακή κοινή γνώμη ότι πράγματι συνεχίζει το επαναστατικό πνεύμα του πρώτου της Προέδρου. Το γεγονός ότι αποτελεί τον μόνο διεθνώς αναγνωρισμένο πολιτικό εκπρόσωπο του παλαιστινιακού λαού δεν φαίνεται να της προσδίδει τον ίδιο σεβασμό στα μάτια των κατοίκων της Δυτικής Όχθης, πέραν του γεγονότος ότι η διοικητική της ύπαρξη αφ' ενός εξασφαλίζει την απορρόφηση οικονομικών πόρων από το εξωτερικό και αφ' ετέρου προάγει την οικονομική ανάπτυξη μίας συνεχώς αναδεικνυόμενης φιλοκαθεστωτικής μεσαίας αστικής τάξης στα αστικά κέντρα της Δυτικής Όχθης. Όσα οφέλη προκύπτουν στις άλλες παλαιστινιακές πόλεις από καθαυτή την ύπαρξη της Παλαιστινιακής Αρχής  - δεν γίνονται αισθητά στην αραβική κοινωνία της Ανατολικής Ιερουσαλήμ.

2. Η Παλαιστινιακή Αρχή συνεχίζει να είναι δέσμια των συμφωνιών του Όσλο και του Οδικού Χάρτη, δυνάμει των οποίων το τελικό πολιτικό στάτους της Ιερουσαλήμ θα τεθεί προς συζήτηση μόνο εφόσον θα έχουν επιλυθεί όλα τα υπόλοιπα ζητήματα που σχετίζονται με την επίλυση της αραβοϊσραηλινής διένεξης επί τη βάσει "δύο έθνη-δύο κράτη". Αυτό το δεδομένο έχει ως αποτέλεσμα ότι η κυβέρνηση της Ραμάλα επί της ουσίας και υπό τις παρούσες συνθήκες είναι ουσιαστικά αναρμόδια και κυρίως αδύναμη να εκφέρει αποτελεσματικό πολιτικό λόγο ως προς το τι συμβαίνει στην Ιερουσαλήμ, όχι μόνο ως προς την οικιστική ισραηλινή δραστηριότητα αλλά και ως προς την αραβική κοινωνία του ανατολικού τομέα. Η αραβική κοινή γνώμη της Ανατολικής Ιερουσαλήμ έχει πλήρη επίγνωση αυτής της αδυναμίας, με αποτέλεσμα να μην θεωρεί την Παλαιστινιακή Αρχή ως τον φορέα εκείνο που θα συνδράμει στην ικανοποίηση των αιτημάτων της , ή ότι έστω θα νομιμοποιείται πολιτικά να μιλήσει επ' ονόματί της.

3. Η Παλαιστινιακή Αρχή εκ των πραγμάτων, και λόγω της διεθνούς της αναγνώρισης, δεν είναι σε θέση να απεκδυθεί της οιονεί κρατικής της οντότητας και να μεταλλαχθεί εκ νέου σε μία επαναστατική ΟΑΠ της δεκαετίας του '80. Μπορεί να αφήνει τους αξιωματούχους και τα ΜΜΕ της να εκφράζουν τα συνθήματα της δεκαετίας εκείνης, επισήμως όμως, εάν υιοθετήσει μία τέτοια επαναστατική γραμμή και στηρίξει μια νέα "Ιντιφάντα", το μόνο που θα μπορέσει να επιτύχει είναι βαθμιαία να χάσει τη διεθνή της υπόσταση και να εξομοιωθεί είτε με τη διεθνώς απομονωμένη Χαμάς είτε ακόμα και με άλλες ακραίες εκφάνσεις του πολιτικού Ισλάμ, από το οποίο η Δύση αυτήν την χρονική συγκυρία δείχνει να απειλείται.

  

Από την άλλη πλευρά, ούτε και η Χαμάς υπό την παρούσα πραγματικότητα δεν φαίνεται να είναι σε θέση να ηγηθεί μίας τρίτης Ιντιφάντα για τους εξής λόγους :

1. Ο απόηχος της ένοπλης σύρραξης με το Ισραήλ το καλοκαίρι του 2014 βρίσκει το στρατιωτικό σκέλος της Χαμάς εξαιρετικά αποδυναμωμένο. Το συμπέρασμα αυτό δεν συνάγεται τόσο από το ούτως ή άλλως αναμενόμενο αποτέλεσμα που θα είχε η έκβαση της σύρραξης αυτής, όσο από το ότι σήμερα η Χαμάς, περισσότερο από ποτέ, είναι διπλωματικά και στρατιωτικά απομονωμένη. Το Ιράν έχει ήδη τεθεί σε μία ολοένα αυξανόμενη φιλοδυτική τροχιά και η Αίγυπτος των Αδελφών Μουσουλμάνων του πρώην προέδρου της Μωχάμαντ Μούρσι αποτελεί οριστικό παρελθόν. Οι πυρήνες που διατηρούσε στις πόλεις της Δυτικής Όχθης έχουν συλληφθεί από τον ισραηλινό στρατό κατά τη διάρκεια της αναζήτησης των δραστών της τριπλή δολοφονίας των εβραίων νεαρών στα τέλη του Ιουνίου 2014. Επιπλέον, θα ήταν αφελές να θεωρηθεί ότι με την υπογραφή της συμφωνίας επαναπροσέγγισης Φατάχ-Χαμάς, το 'βαθύ κράτος' της Φατάχ έπαψε να υφίσταται. Ως εκ τούτου, η επιχειρησιακή αποτελεσματικότητα της Χαμάς στην Ανατολική Ιερουσαλήμ, είναι ακόμα πιο αδύναμη απ' ό,τι στο παρελθόν.

2. Η απουσία πατρόνων αλλά και η οικονομική αδυναμία να ανταπεξέλθει σε βασικές μισθοδοτικές υποχρεώσεις του διοικητικού της μηχανισμού, κατέστησαν την Χαμάς πλήρως εξαρτώμενη από τη Ραμάλα. Η πολιτική ηγεσία της Χαμάς είναι δεσμευμένη από την εξαιρετικά αθόρυβη κυβέρνηση εθνικής συμφιλίωσης, η καθαυτή παρουσία της οποίας όμως υπενθυμίζει έντονα ότι η εφαρμογή των συμφωνημένων με την Παλαιστινιακή Αρχή αποτελεί οικονομικό και πολιτικό μονόδρομο. Υπό τέτοια ισχυρή –και καθ' όλα ειρηνική- πίεση, η Χαμάς, ακόμα και αν το επιθυμούσε, δεν θα μπορούσε υπό την παρούσα συγκυρία να στηρίξει έναν παλλαϊκό αγώνα  διαρκείας κατά του Ισραήλ – πολλώ μάλλον όταν δεν έχει τη δυνατότητα να ορίσει για την αραβική κοινωνία της Ιερουσαλήμ στόχους επιτεύξιμους και ρεαλιστικούς πολιτικά, εδαφικά ή έστω ιδεολογικά.

Παρ' όλα αυτά, παρά την αδυναμία τόσο της Φατάχ όσο και της Χαμάς να αναλάβουν ουσιαστική δράση, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι η εθνοτικοθρησκευτική ένταση στην Ανατολική Ιερουσαλήμ υπάρχει. Η αραβική κοινωνία της πόλης βρίσκεται σε αναβρασμό και το σημερινό φαινόμενο απουσίας παλαιστινιακής ηγεσίας δεν θα διαρκεί επ' άπειρον. Οι έντονες δηλώσεις που ακούγονται είτε από τη Ραμάλα και τον Πρόεδρο Αμπάς, είτε από τους εκπροσώπους του πολιτικού και του στρατιωτικού σκέλους της Χαμάς, έδειξαν ότι τελικά δεν κατάφεραν να πείσουν τους άραβες διαδηλωτές της Ιερουσαλήμ να τεθούν υπό παραταξιακή καθοδήγηση.  

Από την άλλη πλευρά, η ισραηλινή κρατική μηχανή, όσο οργανωμένη και να έχει αποδειχθεί στην αντιμετώπιση παρόμοιων φαινομένων, γνωρίζει ότι είναι πολύ πιο δύσκολο να θέσει υπό έλεγχο ένα νεαρό πλήθος που διέπεται από έντονο θρησκευτικό αίσθημα, δεν υπακούει σε παραδοσιακούς επιχειρησιακούς μηχανισμούς, δεν δρα βάσει σχεδίου και ανά πάσα στιγμή είναι έτοιμο να επιτεθεί σε κάθε συγκοινωνιακό κόμβο κατά πολιτών, οπουδήποτε, οποτεδήποτε, στο φως της μέρας, αψηφώντας κάμερες ασφαλείας και δυνάμεις προληπτικής καταστολής.

Οι αυθόρμητες αυτές ένοπλες επιθέσεις, που μαρτυρούν κενό ηγεσίας και η καθαυτή απουσία ενός "επίσημου εχθρού" στην Ανατολική Ιερουσαλήμ , δεν προάγει τις ισραηλινές επιδιώξεις σε επιχειρησιακό επίπεδο. Οι ισραηλινές δυνάμεις ασφαλείας, έχοντας ήδη αντιμετωπίσει την πρώτη και τη δεύτερη Ιντιφάντα,  είναι έμπειρες στο να θέτουν υπό έλεγχο τον οργανωτικό μηχανισμό και τη διασύνδεση των κατά τόπους πυρήνων που εργάζονται για την εκτέλεση ένοπλων επιχειρήσεων. Όταν όμως ένας τέτοιος μηχανισμός δεν υπάρχει, η πείρα του παρελθόντος αποδεικνύεται ανεπαρκής.

Η αναβάθμιση του ιορδανικού παράγοντα

Υπό το φως των εξελίξεων των τελευταίων πέντε μηνών, και με δεδομένη την έλλειψη παλαιστινιακής ηγεσίας, ικανής να κατευθύνει –επομένως και να θέσει υπό τον έλεγχό της- τους άραβες διαδηλωτές της Ανατολικής Ιερουσαλήμ, δεν θα έπρεπε να εκπλήσσει η ξαφνική επιλογή να αναβαθμισθεί ο ρόλος του ιορδανικού παράγοντα στα τεκταινόμενα. Στις 13 Νοεμβρίου 2014 πραγματοποιήθηκε αιφνιδιαστικά η τριμερής συνάντηση κορυφής στο Αμμάν της Ιορδανίας μεταξύ του αμερικανού Υπουργού Εξωτερικών Τζων Κέρυ, του ισραηλινού Πρωθυπουργού Μπινιαμίν Νετανιάχου και του ιορδανού Μονάρχη Αμπντάλλα Β'. Μία ενέργεια που κρίθηκε αρχικά ως σπασμωδική, θα μπορούσε όμως να αποδειχθεί ως η πλέον ρεαλιστική υπό την παρούσα συγκυρία.

Η ιορδανική ηγεσία κατά τα τελευταία τέσσερα χρόνια αντιμετωπίζει πολύ λεπτές ισορροπίες με τους άραβες γείτονές της, καλούμενη να αντέξει το βάρος εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων από τη Συρία και το Ιράκ, να προετοιμάζεται πυρετωδώς ενόψει της απειλής να εξαπολύσει επίθεση εναντίον της το Ισλαμικό Κράτος, ενώ συγχρόνως ο μόνιμος κίνδυνος εσωτερικής αποσταθεροποίησης δεν απομακρύνεται ποτέ. Η εδώ και δεκαετίες πίεση του Παλατιού εκ μέρους των τοπικών εκφραστών του πολιτικού Ισλάμ δεν είναι αμελητέα, αναγκάζοντας την κυβέρνηση να προβεί τελευταία σε πράξεις αντιπερισπασμού, θέλοντας να πείσει τον ιορδανική κοινή γνώμη ότι η πιστή συμπόρευση με τη Δύση δεν έχει σκοπό να απαρνηθεί κοινωνικά ριζωμένες θρησκευτικές αξίες. Ενδεικτική είναι η πρόσφατη αναγνώριση της Πρωτοχρονιάς της Εγίρας ως εθνική αργία –αίτημα το οποίο δεν ικανοποιείτο από το βασιλικό καθεστώς επί δεκαετίες- ως επίσης και η θεαματική ανάκληση του Ιορδανού Πρέσβη στο Τελ Αβίβ με αφορμή τις πρόσφατες αναταραχές στην Ιερουσαλήμ – παρά τις προγραμματισμένες εορταστικές εκδηλώσεις για τη συμπλήρωση 20 χρόνων από την υπογραφή συνθήκης ειρήνης με το εβραϊκό κράτος. Τα γεγονότα αυτά αποδεικνύουν την εγρήγορση του ιορδανικού καθεστώτος σε ό,τι θα μπορούσε να τονίσει τη λαϊκή δυσαρέσκεια ως προς τις επιλογές της καθαρά φιλοδυτικής περιφερειακής πολιτικής της χώρας.

Με γνώμονα τις ιδιαίτερα δύσκολες ως προς τη διαχείρισή τους  συνθήκες, η πιθανότητα μεταβολής του status quo στο "Όρος των Τεμενών" στην -ιορδανική άλλοτε- Παλιά Πόλη της Ιερουσαλήμ, οι αραβικές διαμαρτυρίες και οι ένοπλες επιθέσεις και αντεκδικήσεις, αναμφίβολα μπορούν να αποτελέσουν τον καταλύτη για την ενεργοποίηση αλυσιδωτών εκρηκτικών αντιδράσεων στο εσωτερικό της Ιορδανίας. Η Ιορδανία, αφ' ενός από την ήττα της στον Πόλεμο του 1967 δεν ασκεί κρατική εξουσία στον ανατολικό τομέα της πόλης και αφ' ετέρου από την 31 Ιουλίου 1988 έχει απεκδυθεί των κυριαρχικών της δικαιωμάτων επί της Δυτικής Όχθης και της Ανατολικής Ιερουσαλήμ υπέρ των Παλαιστινίων.  Ωστόσο, η Ιορδανία δεν απέκοψε την ιεραρχική της σχέση με τους μουσουλμανικούς θρησκευτικούς φορείς της πόλης και  το ιορδανικό Σύνταγμα συνεχίζει μέχρι σήμερα να εγγυάται την απρόσκοπτη λειτουργία των θρησκευτικών φορέων που εδρεύουν στην Παλιά Πόλη της Ιερουσαλήμ. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε, ότι καθ' όλη τη διάρκεια της 47ετούς απουσίας της από την πόλη, η κυβέρνηση του Αμμάν διατηρεί τη διεισδυτικότητά της στα θρησκευτικά κέντρα λήψεως αποφάσεων – δυνατότητα την οποία το ισραηλινό κράτος ουδέποτε θέλησε να αποτρέψει ή να αμφισβητήσει, είτε πριν είτε μετά την υπογραφή συνθήκης ειρήνης του 1994.

Δεδομένων των ανωτέρω, η φαινομενικά απρόσμενη ενίσχυση του ξεχασμένου ιορδανικού παράγοντα κάθε άλλο παρά τυχαία ήταν. Όπως επίσης, δεν ήταν τυχαία η θετική ανταπόκριση του ιορδανού Μονάρχη να αποδεχθεί ακόμα μία πολιτική ευθύνη με δυσδιάκριτα θεσμικά όρια επί εδάφους που δεν ελέγχει κυριαρχικά – η οποία όμως θα του εξασφαλίσει πολύτιμες για το καθεστώς του εσωτερικές πολιτικές ισορροπίες.

  

Αποτίμηση

1. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων πέντε μηνών οι ισραηλινές αρχές διαπιστώνουν την ανυπαρξία οργανωτικού μηχανισμού των ενόπλων επιθέσεων που πραγματοποιούν νεαροί άραβες κάτοικοι της Ανατολικής Ιερουσαλήμ. Μάταια οι αρχηγοί σχεδόν όλων των ισραηλινών πολιτικών κομμάτων αναζητούν τους πρωταίτιους στην Παλαιστινιακή Αρχή, η οποία έχει αποδείξει ότι δεν είναι σε θέση ούτε να ελέγξει, ούτε να κατευθύνει αλλά ούτε και να κατευθύνει τους δράστες. Συγχρόνως, το αραβικό στοιχείο της Ιερουσαλήμ, από την πλευρά του, έχει επίγνωση ότι δεν εκπροσωπείται ούτε από την μετριοπαθή Παλαιστινιακή Αρχή αλλά ούτε και από την αδύναμη επιχειρησιακά Χαμάς. Κενό ηγεσίας υφίσταται και όλες οι πλευρές γνωρίζουν πως αποτελεί ζήτημα χρόνου αυτό το κενό να αναπληρωθεί.

2.  Η έλλειψη οργανωτικού σχεδιασμού και εκτέλεσης επιθέσεων εκ μέρους των παλαιστινίων αποτελεί υπό τις παρούσες συνθήκες τη μεγαλύτερη δυσκολία που καλούνται να αντιμετωπίσουν επιχειρησιακά οι ισραηλινές αρχές. Η υιοθέτηση διοικητικών αντιποίνων που ανάγονται στην εποχή της Βρετανικής Εντολής δύσκολα θα αποκαταστήσουν τις χαμένες ισορροπίες. Από την άλλη, τόσο η Παλαιστινιακή Αρχή όσο και οι ένοπλες παλαιστινιακές οργανώσεις αντιμετωπίζουν πλέον καθαρά τον κίνδυνο αποξένωσής τους από την λαϊκή τους βάση, παρατηρώντας και εκείνες αμήχανα την εξέλιξη των αυθόρμητων αιματηρών επιθέσεων και την όξυνση της κατάστασης, προσπαθώντας να ακολουθήσουν τις εξελίξεις εκ των υστέρων, με δηλώσεις συμπαράστασης ή ανακοινώσεις περί του ιδεολογικού υποβάθρου των δραστών.

3. Με δεδομένη την απουσία πολιτικής παλαιστινιακής ηγεσίας ικανής να ελέγξει το αραβικό μουσουλμανικό στοιχείο της πόλης, επελέγη να αναβαθμισθεί ο ιορδανικός παράγοντας, προκειμένου να επηρεάσει κατευναστικά τις τοπικές θρησκευτικές αρχές και εν συνεχεία την τοπική αραβική κοινωνία. Παρά τα πρώτα αισιόδοξα μηνύματα, με την ασυνήθιστα ήρεμη διεξαγωγή της προσευχής της Παρασκευής και χωρίς να ορίζονται περιορισμοί από τις ισραηλινές αρχές ως προς την ηλικία των προσερχομένων στο Τέμενος του Αλ-Άκσα  από τις 14 Νοεμβρίου 2014 – μία ημέρα μετά την τριμερή διάσκεψη κορυφής Κέρρυ-Νετανιάχου-Αμπντάλλα Β' στο Αμμάν- έως και σήμερα , τα αιματηρά επεισόδια εθνοθρησκευτικής βίας που ακολούθησαν με αποκορύφωμα αυτό που συνέβη σε συναγωγή του δυτικού τομέα της πόλης, την 18.11.2014, επανέφερε τις πολιτικές ηγεσίες στη σκληρή πραγματικότητα – καταδεικνύοντας ότι οι λύσεις κοινωνικής και θρησκευτικής ειρήνης δεν επιβάλλονται άνωθεν, αλλά εμπεδώνονται. Μία τέτοια εμπέδωση όμως, είναι βέβαιο πως δεν επιτυγχάνεται με λήψη κατασταλτικών μέτρων που ανάγονται στις εποχές της Βρετανικής Εντολής, καθότι με τέτοιες πρακτικές, μοιραίως πυροδοτείται περαιτέρω το ήδη τεταμένο κλίμα μεταξύ του αραβικού και του αραβικού στοιχείου της πόλης. Στις κάλπες που θα στηθούν στις επικείμενες πρόωρες βουλευτικές εκλογές θα φανεί με ποιόν τρόπο θα αποτιμήσει το ισραηλινό εκλογικό σώμα τον χειρισμό του συγκρουσιακού αυτού κλίματος, όπως αυτό έχει διαμορφωθεί κατά τους τελευταίους μήνες.